Mengenal Arah Mata Angin dalam Bahasa Jawa

Dalam kehidupan sehari-hari, arah mata angin sangat penting untuk menunjukkan lokasi maupun arah suatu tempat. Dalam bahasa Jawa, terdapat istilah khusus untuk menyebut arah mata angin, yaitu Ngulon (ke Barat), Ngetan (ke Timur), Ngalor (ke Utara), Ngidul (ke Selatan). Di Sekolahku, Tulungagung, arah ini sering digunakan untuk menjelaskan posisi kelas, kantor guru, atau lapangan.

Selain itu, dalam bahasa Jawa kromo alus dikenal bentuk: Ngilen (ke Barat), Ngetan (ke Timur), Ngaler (ke Utara), Ngidul (ke Selatan). Di Tulungagung, istilah ini juga dipakai oleh masyarakat lokal untuk navigasi sehari-hari.

Untuk memahami arah, kita bisa melihat gejala alam. Matahari terbit dari arah Wetan (Timur) dan tenggelam di arah Kulon (Barat). Jika kita menghadap Barat, maka belakang kita adalah Timur, sisi kanan kita Utara (Lor), dan sisi kiri kita Selatan (Kidul). Di Sekolahku, misalnya, pintu masuk utama sering diarahkan menghadap Wetan.

Dalam kehidupan sehari-hari di Tulungagung, arah mata angin juga dipakai untuk menunjukkan letak suatu bangunan. Misalnya, masjid menghadap arah Barat (Qiblat), sementara di Sekolahku, posisi ruang kelas bisa dijelaskan dengan istilah seperti Ngalor atau Ngidul.

Contoh Kalimat Arah Mata Angin

1. Ngetan (Ke Timur)

  1. Ana wong edan mlaku ngetan, wong-wong padha mlayu amarga wedi dijak joget bareng. (Ada orang gila berjalan ke timur, orang-orang lari karena takut diajak joget bersama.)
  2. Kambingé Pak Mantri saben dina ngetan mung arep ngrusuh ing kebon tebu tanggane. (Kambing Pak Mantri setiap hari ke timur hanya untuk bikin rusuh di kebon tebu tetangga.)
  3. Kelas loro Sekolahku ngetan saka kantor guru. (Kelas dua Sekolahku berada di timur dari kantor guru.)

2. Ngulon (Ke Barat)

  1. Tom San Tjong karo Sun Go Kong padha ngulon golek kitab sutji. (Tom San Tjong dan Sun Go Kong pergi ke barat mencari kitab suci.)
  2. Ana bocah cilik ngulon, jebulé mung arep tuku jajan bakso bakar. (Ada anak kecil ke barat, ternyata hanya mau beli jajanan bakso bakar.)
  3. Masjid ing Tulungagung ngulon saka Sekolahku. (Masjid di Tulungagung berada di barat dari Sekolahku.)

3. Ngalor (Ke Utara)

  1. Ana wong edan mlaku ngalor, jebulé mung arep numpak becak gratis. (Ada orang gila berjalan ke utara, ternyata hanya mau naik becak gratis.)
  2. Pitné Pak Guru ngalor mlebu gang sempit, eh malah kesasar tekan sawah. (Sepeda Pak Guru ke utara masuk gang sempit, eh malah nyasar sampai sawah.)
  3. Lapangan Sekolahku ngalor saka ruang kelas. (Lapangan Sekolahku berada di utara dari ruang kelas.)

4. Ngidul (Ke Selatan)

  1. Ana wong edan mlaku ngidul, kabeh bocah padha ngguyu bareng. (Ada orang gila berjalan ke selatan, semua anak-anak tertawa bersama.)
  2. Pak Tani mlaku ngidul arep ngarit suket kanggo sapi-sapine. (Pak Tani berjalan ke selatan mau mencari rumput untuk sapinya.)
  3. Kantor Sekolahku ngidul saka gerbang utama. (Kantor Sekolahku berada di selatan dari gerbang utama.)

6. Contoh Letak (Kontekstual)

Deskripsi Tulungagung - Jawa Timur

  1. Tulungagung ana ing kidulé Kediri lan Nganjuk. (Tulungagung terletak di selatan Kediri dan Nganjuk.)

  2. Tulungagung ana ing wetané Trenggalek. (Tulungagung terletak di timur Trenggalek.)

  3. Tulungagung ana ing kuloné Blitar. (Tulungagung terletak di barat Blitar.)

  4. Tulungagung ana ing loré Segara Kidul (Samudra Hindia). (Tulungagung berbatasan di utara Samudra Hindia.)

Deskripsi Letak Sekolahku - SMP Katolik Santa Maria Tulungagung

  1. Sekolahku ana ing wetané Gereja. (Sekolahku berada di timur Gereja.)

  2. Sekolahku ana ing kidulé Toko Jahit Agung Jaya. (Sekolahku berada di selatan Toko Jahit Agung Jaya.)

  3. Sekolahku ana ing kuloné Polresta – Telkomsel. (Sekolahku berada di barat Polresta – Telkomsel.)

  4. Sekolahku ana ing loré Kantor Damkar. (Sekolahku berada di utara Kantor Damkar.)

Latihan Soal di Quizizz

© 2025. Tulisan ini bertujuan untuk melestarikan dan mempelajari istilah arah mata angin dalam bahasa Jawa di konteks Sekolahku, Tulungagung. | Dibuat pada 07:47 AM WIB, 04 Okt 2025

Post a Comment for "Mengenal Arah Mata Angin dalam Bahasa Jawa"